استفاده از بلاک چین برای ارتقای امنیت و حریم خصوصی یکی از بحثهای داغ دنیای فناوری به شمار میآید. در واقع ازآنجاییکه هر کلیک ما میتواند ردی از دادههای شخصی بر جای بگذارد، حفظ امنیت اطلاعات و محافظت از هویت دیجیتال به امری ضروری تبدیل شده است. معمولا بیشتر افراد در چنین شرایطی با این سوال مواجه میشوند که آیا بلاک چین میتواند پاسخ قابل اعتمادی برای این نگرانیها باشد؟
فناوری بلاک چین با ساختاری غیرمتمرکز و شفاف، سطح اعتماد را بهشدت بالا برده است، یعنی در این فناوری هیچ نهاد واحدی کنترل کامل بر دادهها ندارد و همین ویژگی راه نفوذ و دستکاری اطلاعات را تا حد زیادی مسدود میکند.
بسیاری از سازمانها و دولتها به دنبال راههایی هستند تا از ظرفیت این فناوری برای ایجاد سیستمهای امنتر و خصوصیتر بهره ببرند. در ادامه این مطلب از بلاگ فونیکس بررسی میکنیم که چگونه بلاک چین به افزایش امنیت اطلاعات کمک میکند و سپس به سراغ یکی از مهمترین حوزههای آن یعنی کاربرد بلاک چین در امنیت هویت دیجیتال میرویم.
چگونه بلاک چین به افزایش امنیت اطلاعات کمک میکند؟
بلاک چین با تعریف ساختاری متفاوت از سیستمهای سنتی، امکان ثبت، نگهداری و تایید تراکنشها و دادهها را به روشی امنتر و مقاومتر فراهم میکند. در واقع وقتی دادهها وارد زنجیره میشوند، تغییر آنها بدون این که کل شبکه متوجه شود، تقریبا غیرممکن است. این ویژگی، همراه با معماری توزیعشده و مکانیزمهای اجماع، باعث میشود حملهها، دستکاریها و نفوذهای مخفیانه بسیار دشوار شوند. در ادامه مهمترین تاثیرات استفاده از بلاک چین برای ارتقای امنیت و حریم خصوصی را بیان میکنیم.
۱. شفافیت (Transparency)
یکی از مزیتهای اساسی بلاک چین این است که تمام تغییرات در زنجیره قابل رویت و رصد هستند. در واقع اگر یک فرد یا نهاد بخواهد دادهای را دستکاری کند، سایر نودها متوجه این تغییر میشوند. به نقل از سایت IBM، یکی از دلایل اعتماد بالا به بلاک چین این است که « شما میتوانید هر تراکنش را پس از ثبت مشاهده کنید، اما امکان تغییر را ندارید.» به عقیده بسیاری متخصصان این حوزه، همین شفافیت پایه اصلی امنیت فناوری بلاکچین به شمار میآید.
برای اینکه تفاوت بلاک چین با سیستمهای متمرکز را بهتر درک کنید، باید بدانید که در سیستمهای متمرکز، ممکن است یک هکر بدون شناساییِ سریع، مدتها به دادهها دسترسی پیدا کند، اما در بلاک چین این امکان تقریبا منتفی است، زیرا تغییرات در معرض چشم شبکه هستند.
۲. ذخیرهسازی غیرمتمرکز اطلاعات
معمولا دادههای سیستم سنتی در سرورهای مرکزی نگهداری میشوند (نقطهای که اگر مورد نفوذ قرار بگیرد، کل ساختار آسیب میبیند)، اما در معماری بلاک چین، اطلاعات در گرهها (Nodes) و ساختارهای توزیعشده ذخیره میشود. در چنین شرایطی اگر مهاجمی قصد نفوذ به کل دادهها را داشته باشد، باید همزمان به تعداد زیادی از گرهها نفوذ کنند که کاری بسیار پیچیده و پرهزینه است.
۳. دفتر کل توزیعشده (Distributed Ledger / DLT)
در ادامه بررسی تاثیرات استفاده از بلاک چین برای ارتقای امنیت و حریم خصوصی، به دفتر کل توزیعشده میرسیم. در واقع باید بدانید که یکی از پایههای فناوری بلاک چین است که در آن هر نود عضو شبکه، نسخهای از دفتر تراکنشها دارد و تایید و ثبت تراکنشها به صورت توزیعشده انجام میشود. همچنین تغییرات جدید تنها وقتی پذیرفته میشوند که اجماع شبکه آن را تایید کند. این ویژگی مقاومت شبکه را در برابر حملات داخلی و منفرد افزایش میدهد.
۴. مکانیزمهای اجماع (Consensus Mechanisms)
تراکنشهای بلاک چین نمیتوانند به تنهایی و بدون تایید وارد زنجیره شوند. در واقع این تراکنشها باید از طریق مکانیسمهای اجماع مانند «اثبات کار» (Proof of Work) یا «اثبات سهام» (Proof of Stake) تایید شوند. همچنین این مکانیسمها مانع از آن میشوند که یک مهاجم بتواند به تنهایی کنترل داده را در اختیار بگیرد. این امر تنها زمانی امکانپذیر است که بخش غالب قدرت محاسباتی یا سرمایه شبکه را در دست داشته باشد. (امری که در شبکههای بزرگ بسیار دشوار است.)
۵. تغییرناپذیری داده (Immutability)
بعد از اینکه یک بلوک به زنجیره اضافه میشود، تغییر آن بلوک عملا ممکن نیست، زیرا هر بلوک به بلوک قبلی وابسته است و اگر بخواهید یکی از آنها را تغییر دهید، باید تمام بلوکهای بعدی را هم اصلاح کنید. توجه داشته باشید که انجام این کار در شبکهای با تعداد زیاد بلوک تقریبا غیرممکن است.
۶. رمزنگاری قوی (Cryptographic Security)
معمولا دادهها در بلاک چین با استفاده از کلیدهای عمومی و خصوصی رمزنگاری میشوند. نکته مهمی که باید در اینجا به آن توجه کنید این است که بدون داشتن کلید مناسب، هیچکس نمیتواند محتوای تراکنش یا داده ذخیرهشده را ببیند یا تغییر دهد. این لایه رمزنگاری، علاوه بر محافظت از محتوا، از جعل و سو استفاده جلوگیری میکند.
۷. قابلیت ردیابی تراکنشها (Traceability and Auditability)
قابلیت ردیابی تراکنشها یکی دیگر از دلایل مهمی است که استفاده از بلاک چین برای ارتقای امنیت و حریم خصوصی را برجسته میکند. در واقع ازآنجاییکه بلاک چین زمان، فرستنده، گیرنده و جزئیات تراکنشها را نگه میدارد، هر تغییر یا دستکاری خاصی که رخ دهد، سابقهای در زنجیره بهجای میگذارد و امکان بازبینی و کشف رد پای تغییر را فراهم میکند. این امکان، بازدارندهای قوی در برابر تغییرات غیرمجاز است.
کاربرد استفاده از بلاک چین برای ارتقای امنیت و حریم خصوصی
هویت دیجیتال در سیستمهای سنتی تحت کنترل نهادهای مرکزی (بانکها، دولت، شرکتهای بزرگ) قرار دارد و همین تمرکز هم ریسکهای بزرگی مانند نفوذ به سرور مرکزی، کپی یا جعل اسناد، سوءاستفاده از دادهها و… را به همراه دارد.
بلاک چین با ویژگیهای منحصربهفرد خود مانند غیرمتمرکز بودن، تغییرناپذیری، کنترل کاربر بر دادهها و امکان تایید بدون افشای زیاد، فرصتهای جدیدی در حوزه هویت دیجیتال خلق کرده است. در ادامه بررسی استفاده از بلاک چین برای ارتقای امنیت و حریم خصوصی، کاربردهای بلاکچین در امنیت هویت دیجیتال را بیان میکنیم:
- ایجاد هویت خودمختار (Self-Sovereign Identity): شما خودتان مالک هویت دیجیتال هستید و تصمیم میگیرید که کدام اطلاعات را با چه کسی و در چه زمانی به اشتراک بگذارید. در واقع بلاک چین این امکان را میدهد که شما بدون نیاز به واسطههای زیاد، کنترل واقعی بر داده هویت خود داشته باشید.
- صدور و تایید گواهیهای هویتی بهصورت غیرمتمرکز (Verifiable Credentials): مراکز مختلف مانند دانشگاه یا مرجع هویتی به صورت دیجیتال یک مدرک یا شناسه صادر میکند که در بلاک چین ثبت میشود و سرویسدهنده دیگر میتواند آن را بدون مراجعه به مرجع اصلی تایید کند. این کار جعل مدارک را بسیار سخت میکند.
- شناسههای غیرمتمرکز (Decentralized Identifiers, DIDs): این شناسهها مستقل از نهادهای بزرگ کار میکنند و به شما این امکان را میدهند که هویت دیجیتال خود را در چند پلتفرم مختلف به اشتراک بگذارید.
- ورود و احراز هویت امن برای سرویسها (Secure Authentication & Access): بهجای اینکه همیشه از نامکاربری و رمز عبور استفاده کنید(که آسیبپذیر است)، بلاک چین به شما اجازه میدهد احراز هویت با کلیدهای رمزنگاریشده یا گواهیهای دیجیتال انجام شود. با انجام این کار احتمال فیشینگ و دسترسی غیرمجاز به صورت چشمگیری پایین میآید.
- کاهش هزینهها و زمان در فرآیندهای «مشتری را بشناس» (KYC) و احراز هویت چندسکویی: سازمانها میتوانند یکبار احراز هویت شوند و سپس از همان هویت برای ورود به سرویسهای دیگر استفاده کنند. این قابلیت به شما سرعت میدهد و برای سازمانها امنیت و دقت بیشتری فراهم میکند.
- حفظ حریم خصوصی با افشای گزینشی اطلاعات (Selective Disclosure): شما میتوانید بخشی از اطلاعات هویتی خود (مانند «سن بالای ۱۸ سال») را بدون افشای کامل دادهها اثبات کند. بلاک چین همراه با روشهایی مانند «اثبات بدون افشا» (Zero-Knowledge Proof) این کار را ممکن میکند.
- بازگرداندن هویت و بازیابی کلیدها (Identity Recovery & Key Management): یکی دیگر از کاربردهای استفاده از بلاک چین برای ارتقای امنیت و حریم خصوصی، بازیابی کلیدها است. اگر کلید خصوصی یا هویت دیجیتالتان گم شود، میتوانید با استفاده از ساختارهای توزیعشده بلاک چین، فرایند بازیابی را در محیطی امن انجام دهید.
- ایجاد مسیر شفاف برای تغییر هویت و سابقه تراکنشها (Auditability & Traceability): تمام تغییرات مربوط به هویت (مانند تغییر نام یا ثبت مدرک جدید) در زنجیره ثبت میشود و قابل بازبینی است. این ویژگی امنیت را افزایش میدهد و حتی سو استفاده را هم سخت میکند.
- کاربرد در دولتها و خدمات عمومی (e-Government / Digital ID): دولتها میتوانند با استفاده از بلاک چین کارت هویت دیجیتال، پاسپورت الکترونیکی، خدمات آنلاین شهروندی و … را طراحی کنند.
- هویت دستگاهها در اینترنت اشیا (IoT Identity): باتوجهبه رشد دستگاههای متصل، هر دستگاه نیاز به هویت امن دارد تا مطمئن شوید که دادهها و ارتباطات آنها قابل اعتماد هستند. بلاک چین میتواند هویت این دستگاهها را مدیریت کند تا امنیت شبکه IoT بالا برود.
جمعبندی
استفاده از بلاک چین برای ارتقای امنیت و حریم خصوصی از آن دسته موضوعات جدید دنیای فناوری است که توانسته توجه علاقهمندان به حوزه امنیت دیجیتال را جلب کند. در واقع این فناوری با ساختار غیرمتمرکز، شفاف و تغییرناپذیر خود، روشی جدید برای حفاظت از دادهها، هویت دیجیتال و تعاملات آنلاین ارائه میدهد.
در این مقاله از بلاگ فونیکس به شما گفتیم که بلاک چین با مکانیزمهایی مانند دفتر کل توزیعشده، رمزنگاری قوی و ذخیرهسازی غیرمتمرکز، خطر نفوذ، جعل و سو استفاده از اطلاعات را تا حد زیادی کاهش میدهد. همچنین به شما گفتیم که این فناوری در حوزه هویت دیجیتال چه کاربردهای مهمی دارد.
سوالات متداول
۱. چرا بلاک چین برای افزایش امنیت اطلاعات موثر است؟
این فناوری دادهها را بهصورت غیرمتمرکز، رمزنگاریشده و در زنجیرهای از بلوکهای تغییرناپذیر ذخیره میکند. در واقع هیچ نهاد یا مهاجمی نمیتواند بهراحتی دادهها را دستکاری کند.
۲. استفاده از بلاک چین برای ارتقای امنیت و حریم خصوصی چه مزایایی نسبت به روشهای سنتی دارد؟
این فناوری با حذف واسطهها، رمزنگاری دادهها و ذخیرهسازی غیرمتمرکز، امنیت را در سطحی بسیار بالاتر از سیستمهای سنتی فراهم میکند. علاوه بر این، شما میتوانید کنترل کاملتری بر دادههای شخصی خود داشته باشند و از نقض حریم خصوصی یا سو استفاده اطلاعات جلوگیری کنید.
۳. بلاک چین چگونه از هویت دیجیتال محافظت میکند؟
بلاک چین اجازه میدهد کاربران هویت خود را بهصورت غیرمتمرکز مدیریت کنند.
۴. آیا بلاک چین میتواند جعل مدارک یا سو استفاده از اطلاعات را از بین ببرد؟
بله، زیرا هر گواهی یا دادهای که در بلاک چین ثبت شود، دارای امضای دیجیتال و شناسه منحصربهفرد است.
۵. آیا استفاده از بلاک چین برای ارتقای امنیت و حریم خصوصی فقط در حوزه مالی کاربرد دارد؟
خیر، این فناوری در حوزههایی مانند سلامت، آموزش، رایگیری الکترونیکی، دولت دیجیتال و حتی اینترنت اشیا کاربرد دارد.